Edward Czerny (muzyk)

---

Życiorys

Przed II wojną światową Edward Czerny był studentem w Konservatorium der Reichshauptstadt w Berlinie, gdzie uczył się kompozycji oraz teorii muzyki pod okiem Kurta von Wolfurta, a także dyrygentury, kształcąc się pod kierunkiem Artura Rothera. Po zakończeniu nauki, prowadził własną orkiestrę, która występowała na licznych koncertach oraz rewiach na Górnym i Dolnym Śląsku, obejmując takie miasta jak Katowice, Gliwice czy Wrocław. Dodatkowo, w Zabrzu przewodził orkiestrze rozrywkowej, znanej jako „Haus Mertopol” oraz „Admiralspalast”. Jego talent muzyczny zaowocował także występami w rozgłośni gliwickiej.

Warto podkreślić, że Czerny nie został powołany do wojska z powodu niepełnosprawności spowodowanej wypadkiem samochodowym, do jakiego doszło w Berlinie. W okresie działań wojennych przebywał w Hindenburgu. Po wojnie, w latach 1945–1946, współzakładał Zabrzańską Orkiestrę Filharmoniczną oraz Oddział Związku Zawodowego Muzyków w Zabrzu. Do 1947 roku pełnił funkcję dyrygenta swojej orkiestry, dla której komponował rozrywkowy, taneczny i swingowy repertuar, zawierający elementy jazzowe.

W czasie od 1948 do 1981 roku Edward Czerny zaangażował się w tworzenie kompozycji oraz aranżacji dla symfonicznych i rozrywkowych orkiestr Polskiego Radia oraz Telewizji, działających w miastach takich jak Warszawa, Kraków, Katowice i Łódź. Jako kierownik muzyczny Teatru Dramatycznego w Jeleniej Górze w latach 1951–1954 oraz dyrygent big bandu Jana Walaska w 1957 roku, odegrał ważną rolę w zakresie kultury muzycznej tamtych czasów. W roku 1959 podpisał kontrakt jako koordynator artystyczny dla orkiestr dętych oraz symfonicznych Związku Zawodowego Kolejarzy, co otworzyło mu drzwi do stałej współpracy z czołowymi orkiestrami w Polsce oraz za granicą.

Od 1955 roku Czerny mieszkał w Warszawie i w latach 1955–1958 pełnił rolę drugiego dyrygenta big bandu, a od 1959 do 1974 był jego pierwszym dyrygentem oraz dyrektorem artystycznym. Działając jako Orkiestra Taneczna Polskiego Radia, nagrał blisko dwóch tysięcy utworów oraz koncertował w Polsce i sąsiednich krajach, takich jak NRD, ZSRR, Czechosłowacja, Rumunia i Węgry. Od 1959 roku realizował również audycje radiowe w Programach I i II Polskiego Radia, w których wprowadzał przeboje, które stały się znane na cały kraj.

W roku 1975 Czerny skoncentrował się na twórczości kompozytorskiej, dyrygując w Polsce i w Niemczech. W 1979 roku, z okazji pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, przygotował monumentalne opracowanie pieśni „Boże, coś Polskę”, zamówione przez Komitet Papieski. Od 1981 roku prowadził działalność muzyczną za granicą, współpracując z niemieckimi orkiestrami symfonicznymi, dętymi i rozrywkowymi, w tym z NDR Sinfonieorchester, NDR Pops Orchestra oraz Rundfunk-Tanzorchester Berlin.

W 1992 roku, w wyniku poważnego wypadku samochodowego w Salzgitter, jego życie uległo dramatycznemu przełomowi. Ostatecznie, Edward Czerny został pochowany w Berlinie. W ciągu swojej kariery muzycznej, artysta został uhonorowany licznymi nagrodami, w tym wieloma wyróżnieniami od Ministra Kultury i Sztuki, nagrodą na Festiwalu Jazzowym w Nowym Jorku za kompozycję „Diabelski młyn” (1959) oraz nagrodą w międzynarodowym konkursie w Monachium za utwór „Wesoła wiadomość” (1964). Jego talent został doceniony również w Londynie za „Saksofony na huśtawce” (1971) oraz w Wiedniu za „Parafrazę „Perpetuum Mobile” J. Straussa (1975). Czerny otrzymał ponadto „Złotą płytę” za całokształt twórczości Polskich Nagrań (1977) oraz został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1976 roku, za zasługi dla polskiej kultury.

Dorobek artystyczny i twórczość

Edward Czerny to postać, która wywarła znaczący wpływ na rozwój muzyki w Polsce, będąc jednym z kluczowych organizatorów Festiwali w Sopocie, Opolu oraz Kołobrzegu. Pełnił rolę dyrygenta, aranżera i opiekuna artystycznego tych wydarzeń przez wiele lat. Jego twórczość obejmowała również muzykę teatralną i filmową, co czyni go niezwykle wszechstronnym artystą. Przez cały okres swojej kariery współpracował z cenionymi zespołami, takimi jak Śląsk i Mazowsze, od momentu ich powstania.

W Archiwach Polskiego Radia, w miastach takich jak Warszawa, Łódź, Katowice czy Kraków, zachowało się ponad 3000 nagrań, które były wykonywane pod jego dyrekcją. W tych nagraniach brało udział wielu kompozytorów, takich jak Henryk Debich czy Jerzy Harald, prezentujących różnorodne gatunki muzyczne – od klasyki po jazz. Edward Czerny komponował utwory dla znakomitych solistów operowych i operetkowych, w tym E. Ignatowicz, I. Nawe, czy Bogdana Paprockiego. Jego twórczość obejmowała także największe gwiazdy polskiej piosenki, takie jak H. Bielicka, U. Dudziak i Violettą Villas, współpracując z nimi przy wielu hitach.

Artysta nagrał ponad 300 płyt dla takich wytwórni płytowych jak Polskie Nagrania i Muza, a jego nagrania rozrywkowe cieszyły się ogromnym uznaniem, co pozwoliło na wiele wznowień. W 2004 roku powstała Fundacja im. Edwarda Eberharda Czernego, która ma na celu wydawanie jego dzieł oraz promocję jego twórczości. W 2005 roku odbył się również Zabrzański Festiwal Orkiestr, upamiętniający jego osobę. W 2007 roku otrzymał tytuł Wybitnego Zabrzanina, a w 2010 roku na Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach zrealizowano pracę dyplomową na temat jego języka muzycznego.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jego twórczości jest umiejętność łączenia brzmienia orkiestry symfonicznej z big bandem. To połączenie pozwalało na osiąganie efektywnego rytmu i ekspresji, typowej dla swingu. Stworzył unikalne brzmienie i styl aranżacji, który znacząco wpłynął na polską scenę muzyczną lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. W ten sposób przyczynił się do rozwoju rozrywkowej muzyki w Polsce.

Upamiętnienie: cykl W hołdzie Edwardowi Czernemu

Koncerty z cyklu W hołdzie Edwardowi Czernemu nawiązują do tradycji noworocznych koncertów z lat pięćdziesiątych, które były zapoczątkowane przez artystę w Filharmonii Narodowej. W trakcie tych wydarzeń prezentowano polską muzykę rozrywkową, zaś Edward Czerny dyrygował autorskimi kompozycjami, dodając jazzowe improwizacje. Cykl, zapoczątkowany w 2004 roku, ma na celu udział czołowych orkiestr oraz solistów, którzy wykonują utwory stworzone przez Czernego dla wybitnych gwiazd polskiej sceny.

W repertuarze koncertów znaleźć można utwory pisane przez Edwarda Czernego przez ponad cztery dekady, które są dostępne w repertuarach filharmonii i innych instytucji kulturalnych. Do tej pory odbyło się wiele monograficznych koncertów z tego cyklu w niemal każdym polskim mieście, prezentując dorobek Czernego w zróżnicowanych składach instrumentalnych:

• muzyka klasyczna i rozrywkowa na orkiestrę symfoniczną,
• muzyka klasyczna i rozrywkowa na orkiestrę symfoniczną i orkiestrę dętą,
• muzyka rozrywkowa na orkiestrę symfoniczną i big band,
• muzyka rozrywkowa i jazzowa na big band i orkiestrę smyczkową,
• muzyka jazzowa na big band.

Wykonawcy koncertów z cyklu W hołdzie Edwardowi Czernemu

• Orkiestry symfoniczne polskich filharmonii, Orkiestra Koncertowa Wojska Polskiego im. Stanisława Moniuszki, Orkiestra Reprezentacyjnego Zespołu Wojska Polskiego, Big Band Z. Namysłowskiego oraz wiele innych,
• dyrygenci: M.J. Błaszczyk, T. Chmiel, S. Chrzanowski, K. Dębski, J. Deląg i inni,
• soliści instrumentaliści: K. Bednarczyk, G. Hordyjewicz, P. Juryś, Janusz Muniak oraz inni,
• soliści wokaliści: Olga Bończyk, Grażyna Brodzińska, Urszula Dudziak oraz wielu innych,
• tancerze: pierwsi soliści Teatru Wielkiego oraz soliści Teatru Muzycznego w Lublinie,
• choreografia: E. Głowacka, Z. Rudnicka.

Ważniejsze kompozycje i aranżacje

Edward Czerny, uznawany za znaczącą postać w dziedzinie muzyki, pozostawił po sobie bogaty zbiór kompozycji i aranżacji, które prezentują jego wielki talent oraz różnorodność stylów. Spośród najważniejszych dzieł można wymienić szereg orkiestrowych utworów oraz większe formy muzyczne, które podkreślają jego wszechstronność jako kompozytora.

• „Valse – Impromptu Nr 1” na sekstet smyczkowy (1931),
• „Valse – Impromptu Nr 2” na kwintet smyczkowy (1931),
• „Heimatkundliche Ouvertüre” na orkiestrę symfoniczną (1932),
• „Suite Nr 2” na dziesięć instrumentów blaszanych (1933),
• „Tanz der Wellen” – Sinfonisches Bild nr 1 (1933),
• „Walzer – Idyll” na saksofon tenorowy i fortepian (1934),
• „Walzer – Episode” na saksofon tenorowy i fortepian (1934),
• „Zigeuner Werbung” – Czárdás na dwoje skrzypiec i fortepian (1934),
• „Schneeflocken foxtrott” – intermezzo na orkiestrę jazzową i kwintet smyczkowy (1936),
• „Ein bunter Abend” – uwertura na orkiestrę symfoniczną (1938),
• „Tippmamsell” – musical w trzech aktach do tekstu Wilhelma Trzeji (1938),
• „Englischer Walzer” na orkiestrę symfoniczną (1945),
• „Solo na pięć saksofonów” na orkiestrę jazzową (1945),
• „Polka” na cztery klarnety i zespół instrumentalny (1946),
• „Trzej weseli bracia” – solo na trzy puzony i zespół instrumentalny (1946),
• „Fantazja” na temat „Traviaty” G. Verdiego na orkiestrę symfoniczną (1947),
• „Kantylena” na temat „Melodii” A. Rubinsteina na orkiestrę symfoniczną (1947),
• „Lisi bieg polka” na cztery klarnety i orkiestrę symfoniczną (1948),
• „Suita śląska” na orkiestrę symfoniczną (1949),
• „Suita śląska” na orkiestrę dętą (1949),
• „Na trasie W-Z” fokstrot – fast na big band (1949),
• „Tempo, tempo” – galop na orkiestrę symfoniczną (1951),
• „O krasnoludkach i sierotce Marysi” – bajka muzyczna według Marii Konopnickiej (1953),
• „Wesoła wiadomość” fokstrot na orkiestrę symfoniczną i big band (1954),
• „Emanuela” na saksofon altowy i zespół jazzowy (1954),
• „Diabelski młyn” bebop na big band (1955),
• „Groteska” z fugą na temat „La Cumparsity” G.M. Rodrigueza na orkiestrę symfoniczną (1957),
• „Molo boogie” swing-boogie na big band (1957),
• „Siup na księżyc” – komedia muzyczna w trzech aktach, libretto Józef Prutkowski (1957),
• „Parafraza” „Lekkiej kawalerii” F. Suppe na orkiestrę symfoniczną i big band (1957),
• „Parafraza” „Marsza florentyńskiego” J. Fučíka na big band (1958),
• „Suita polskich krakowiaków” na orkiestrę symfoniczną (1959),
• „Appassionata” „Oczy czarne” na orkiestrę symfoniczną i big band (1960),
• „Parafraza” na tematy góralskie na orkiestrę symfoniczną (1960),
• „Parafraza” na własny temat na orkiestrę symfoniczną (1961),
• „Frasquita” parafraza według F. Lehára na orkiestrę symfoniczną i big band (1962),
• „Koncertowa parafraza” „François” według A. Karasińskiego na orkiestrę symfoniczną i big band (1965),
• „Kolorowa karuzela” fokstrot na big band (1966),
• „Wariacje na temat” „Mein Hut, der hat drei Ecken” na trąbkę i orkiestrę symfoniczną (1967),
• „Gershwin” parafraza części I i II na orkiestrę symfoniczną (1967),
• „Melodie świata” parafraza części I, II i III na orkiestrę symfoniczną (1969),
• „Melodie, które chętnie słuchamy” parafraza na orkiestrę symfoniczną (1969),
• „Hora staccato” taneczna igraszka na orkiestrę symfoniczną i orkiestrę dętą (1971),
• „Saksofony na huśtawce” solo na pięć saksofonów i orkiestrę dętą (1971),
• „Fantazja” na tematy góralskie na fortepian i orkiestrę symfoniczną (1972),
• „Izabella” passodoble Z. Kotila, opracowanie na orkiestrę dętą (1972),
• „Parafraza” na temat „Perpetuum Mobile” J. Straussa na wielką orkiestrę dętą (1975),
• „Kálmán” parafraza części I i II na orkiestrę symfoniczną (1978),
• „Boże coś Polskę” – Suita dla Jana Pawła II na orkiestrę symfoniczną, orkiestrę dętą i trzy chóry (1979),
• „Enkelin-Suite” na orkiestrę symfoniczną (1984),
• „Englischer Walzer” (Walc angielski) na orkiestrę symfoniczną i big band (1991),
• „Sinfonische Erzählung” (Opowieść symfoniczna) (1998).

Opracowania arii i pieśni na orkiestrę symfoniczną

• Zbiór pieśni E. de Curtisa na głos i orkiestrę symfoniczną (m.in. „O nie zapomnij mnie”, „Dla ciebie Mario”, „Śpiewaj mi”, „Wróć do Sorrento”, „Kocham tak ogromnie”),
• Dwie pieśni C.A. Brixio na głos i orkiestrę symfoniczną („Desiderio”, „Dla ciebie Łucjo”),
• Zbiór pieśni operetkowych na głos i orkiestrę symfoniczną (w tym „Pieśń Tasilla” z operetki „Hrabina Marica” E. Kalmana, „Pieśń Armanda” z operetki „Błękitna maska” F. Reymonda, „Pieśń Juana” z operetki „Clivia” N. Dostala),
• Arie i pieśni wybrane z operetek F. Lehára na głos i orkiestrę symfoniczną (m.in. „Kraina uśmiechu”, „Wesoła wdówka”, „Paganini”) oraz inne popularne utwory (wśród nich: „Ave Maria” Ch. Gounoda, „O sole mio” E. Capui, „Santa Lucia” G. Coltrana, „Valencia” J. Padilli).

Muzyka teatralna i filmowa

• „Mąż pognębiony” (Molier),
• „Dom otwarty” (M. Balucki),
• „Wesele Figara” (Beaumarchais),
• „Igraszki z diabłem” (Jan Drda),
• „Nie trzeba się zarzekać” (A. Musset),
• „Panna bez posagu” (A.N. Ostrowski),
• Bajka muzyczna „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (M. Konopnicka, reż. Z. Łozińska),
• „Kiss me Kate” (S. Spewack, muz. Cole Porter, reż. Jerzy Rakowiecki),
• „Cień” (W. Młynarski, reż. K. Dejmek),
• „Między brzegami” (reż. W. Lesiewicz).

Piosenki

• „Boję się twojej miłości” (J. Kondratowicz, Z. Zapert),
• „Brazylio, Brazylio” (A. Tylczyński),
• „Coś się zaczyna” (J. Dumnicka),
• „Gdy ty się śmiejesz” (T. Sliwiak),
• „Jak przyjemnie maszerować” (E. Czerny),
• „Już północ” (A. Tylczyński),
• „Meine Puppe heißt Marie-Luise” (B. Czerny),
• „Moja lala ma na imię Kasia” (A. Tylczyński),
• „Moja miłość to Warszawa” (J. Dumnicka),
• „Motyle w sweterkach” (J. Dumnicka),
• „Nasza miłość ma kolor jesieni” (A. Tylczyński, Z. Zapert),
• „Nietrudno zerwać kwiat” (W. Skrzypiński),
• „Marzenia dziewcząt” (Z. Kaszkur, Z. Zapert),
• „Pójdę wszędzie z tobą” (A. Tylczyński),
• „Uczucie stare jak świat” (E. Czerny),
• „Graj, Sabało” (J. Dumnicka),
• „Nie trzeba marzeń” (W. Skrzypiński),
• „Tango pełne słońca” (E. Czerny).

Sygnały

• Sygnał Festiwalu Sopockiego,
• Sygnał Orkiestry Edwarda Czernego,
• Sygnał Orkiestry Tanecznej Polskiego Radia,
• Sygnał Orkiestr Związku Zawodowego Kolejarzy.

---

Oceń: Edward Czerny (muzyk)

---