Kończyce (Zabrze)

---

Historia

Kończyce to miejscowość, która została założona w 1777 roku, w zachodniej części wsi Pawłowa. To była jedna z ostatnich kolonii, których utworzenie miało miejsce z inicjatywy Macieja Wilczka, ówczesnego właściciela Zabrza, będącego częścią większego projektu kolonizacji fryderycjańskiej. W wyniku podziału Śląska w 1922 roku Kończyce zostały przyznane Polsce. Do 1951 roku pełniły funkcję siedziby gminy Kończyce.

W 1910 roku liczba mieszkańców wynosiła 4441, z czego 2804 osoby posługiwały się językiem polskim, 484 w języku polskim oraz niemieckim, a 1114 w niemieckim. W listopadzie 1919 roku odbyły się wybory komunalne, w których oddano 1884 głosy, z tego 1354 na listę polską, co przyniosło 9 z 11 mandatów. Plebiscyt na Śląsku przyciągnął uwagę 2580 głosujących, w tym 93 emigrantów. Z tych głosów 1584 poparło Polskę, a 949 Niemcy.

W Kończycach aktywnie działały liczne polskie organizacje, w tym 100-osobowa sekcja Dzielnicy Śląskiej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, którą kierowali Paweł Dola oraz Juliusz Potyka. Na bazie tego stowarzyszenia powstała Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Od 1919 roku miejscowość była domem dla 74-osobowego Chóru Mieszanego „Skowronek”, którego dyrygentami byli Paweł Bąk, Jan Pyka oraz Herman Szwencer.

Kończyce uczestniczyły również w zmaganiach podczas powstań śląskich. W czasie II powstania, 22 sierpnia, miejscowość została zdobyta przez powstańców po zaciętych walkach z siłami niemieckimi. W 1922 roku Kończyce zostały oficjalnie przyłączone do Polski.

Mieszkańcy Kończyc przez długi czas byli związani z przemysłem węglowym, wynikającym z bliskości kopalń, takich jak Guido, Makoszowy i Bielszowice. Niestety, praktycznie cały obszar dzielnicy został podkopany, co narażało go na poważne szkody górnicze. Warto również zauważyć, że charakterystyczną cechą starszej zabudowy są „ankrowania” budynków, co oznacza kotwienie murów przy użyciu stalowych sztab i prętów.

Nazwa

W kontekście zakupu kolonii w ramach procesu kolonizacji fryderycjańskiej, w 1777 roku nadano miejscowości niemiecką nazwę Kuntzendorf. Jednak już od 1782 roku mieszkańcy mówiący po polsku zaczęli używać własnych wersji tej nazwy, takich jak Kończ, Kończyc oraz Kończyce.

Po przekształceniu kolonii w samodzielną gminę Kuntzendorf w 1789 roku, polska nazwa zaczęła stopniowo znikać. Około roku 1830 zrodziła się nowa, nieoficjalna polska nazwa – Kuźnica, która wywodziła się od kuźnicy, jaka powstała w tym regionie. Ta nazwa również nie przyjęła się na stałe, a około 1900 roku pojawiła się kolejna wersja – Kunatów, która bywała używana zamiennie z niemiecką nazwą Kuntzendorf. W czasie powstań śląskich nazwa Kunatów pojawiała się w dokumentach polskich powstańców.

Przywrócenie najstarszej polskiej nazwy nastąpiło dzięki staraniom pierwszego duszpasterza w Kończycach, ks. dra Józefa Knosały. Udało mu się najpierw przekonać polskie władze plebiscytowe, a następnie władze państwowe, aby przywrócić gminie urzędową nazwę Kończyce. W rezultacie, w spisie miejscowości Konstantego Prusa, wydanym w 1920 roku w celach propagandy plebiscytowej, zaczęto używać wyłącznie polskiej nazwy Kończyce oraz niemieckiej Kunzendorf.

Nazwa Kończyce, w niemieckiej wersji Kunzendorf, została nadana przez Macieja Wilczka, założyciela, w celu upamiętnienia jego gniazda rodowego Kunzendorf, które miało swoje miejsce w księstwie cieszyńskim, obecnie znanym jako Kończyce Wielkie.

Parafia pw. Bożego Ciała

8 listopada 1911 roku Kończyce uzyskały status kuracji, stając się odrębną wspólnotą kościelną, w ramach parafii w Bielszowicach. W ciągu roku, 7 sierpnia 1912, nowym duszpasterzem został ks. dr Józef Knosała, który wcześniej pełnił rolę administratora parafii w Mokrem. Jako kuratus, ks. Knosała miał przed sobą zadanie wzniesienia świątyni dla nowo utworzonej parafii. 19 czerwca 1919 roku, w święto Bożego Ciała, odbyła się ceremonia poświęcenia pierwszego, tymczasowego kościoła, w którym odprawiono pierwszą mszę świętą. Należy zauważyć, że budowa tej świątyni zrealizowana została „na własną rękę”, bez wymaganego zezwolenia ze strony policji budowlanej, starosty, nawet ministerstwa, a także lokalnych władz kościelnych. Taka sytuacja zaistniała w wyniku braku wsparcia ze strony administracji oraz właściciela terenu, zarządu kopalni Delbrück, a także wybuchu I wojny światowej. Mimo trudnych okoliczności, kościół przetrwał przez 91 lat. 29 lipca 1925 roku, Kończyce zostały eregowane jako samodzielna parafia. Obecnie Parafia Bożego Ciała w Kończycach należy do dekanatu Kochłowice i znajduje się na granicy archidiecezji katowickiej. W lipcu 1999 roku rozpoczęła się budowa nowego kościoła, której autorami zostali architekci: dr Jan Kubec oraz Damian Radwański. Nowa świątynia została zaprojektowana z myślą o ekologii; jest zasilana kolektorami słonecznymi oraz ciepłem z głębi ziemi. Uroczyste otwarcie nowej świątyni miało miejsce 28 listopada 2009 roku. Poświęcenia dokonał arcybiskup metropolita katowicki Damian Zimoń, 15 września 2010 roku. Budowniczym nowej świątyni był ks. Andrzej Żmuda. W 2015 roku abp Wiktor Skworc poświęcił park wokół kościoła, nadając mu imię kard. Augusta Hlonda, pierwszego biskupa katowickiego.

Edukacja

Na terenie Zabrza znajdują się ważne placówki edukacyjne, które przyczyniają się do rozwoju młodzieży oraz oferują różnorodne programy nauczania.

• Zespół Szkół nr 18, który obejmuje Szkołę Podstawową nr 35 oraz Liceum Plastyczne, usytuowany jest przy ul. Sitki 55,
• Przedszkole nr 29 znajduje się przy ul. Paderewskiego 35.

Osoby związane z Kończycami

W Kończycach znajduje się wiele znanych postaci, które przyczyniły się do rozwoju kultury, edukacji oraz innych dziedzin życia społecznego. Oto niektóre z nich:

• Dariusz Chojnacki, aktor,
• Władysław Dworaczek, pedagog, działacz harcerski,
• ks. dr Józef Knosała, pierwszy duszpasterz Kończyc (kuratus) oraz budowniczy starego kościoła,
• Sługa Boży ks. Roman Kozubek,
• Edward Makula (ur. 4 lipca 1930 w Kończycach, zm. 15 stycznia 1996 w Warszawie) – polski pilot szybowcowy i samolotowy,
• Małgorzata Mańka-Szulik, prezydent Zabrza, która również pochodzi z Kończyc,
• Danuta Mikusz, która była więźniarką obozu koncentracyjnego KL Auschwitz,
• prof. Marian Oslislo, były rektor Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach,
• Mirosław Sekuła, były marszałek województwa śląskiego, wiceminister finansów, poseł na Sejm RP oraz były prezes NIK,
• Florian Śmieja, poeta, badacz oraz tłumacz literatury hiszpańskiej.

---

Oceń: Kończyce (Zabrze)

---