Zandka

---

Położenie

Dzielnica Zandka charakteryzuje się powierzchnią wynoszącą 1 km² i usytuowana jest w samym sercu miasta. Od strony południowej dzielnica graniczy z linią kolejową, natomiast od wschodu otoczona jest terenami zielonymi. Z kolei na północy sąsiaduje z siedzibą Urzędu Skarbowego oraz boiskiem sportowym, a od zachodu z miejscem targowym.

Warto również zaznaczyć, że Zandka graniczy z innymi dzielnicami: Centrum Południem na południu, Biskupicami na północy i wschodzie oraz Centrum Północą na północy i zachodzie.

Granice dzielnicy wytyczone są wzdłuż takich ulic jak: Antoniego Lazara, Antoniego Tomeczka, Bytomska, Pawła Stalmacha, a także przebiegają wzdłuż torowiska linii kolejowej wiążącej Gliwice z Katowicami.

Historia

Osadnictwo w obszarze, który obecnie znany jest jako Zandka, ma swoje korzenie w drugiej połowie XVIII wieku. W 1775 roku Mathias von Wilczek, zlecając budowę kilku domów dla kolonistów, przyczynił się do rozwoju tej części Zabrza, zwanej wówczas Kolonią Zamkową. Był to czas, gdy tereny te zachowały wiejski charakter, z bliskim sąsiedztwem zamku zabrzańskiego.

Po zburzeniu zamku, teren zaczął funkcjonować pod nazwą Sandkolonie, co w wolnym tłumaczeniu oznacza Kolonię na Piaskach. Nazwa ta wywodzi się od najuboższej gleby występującej w tym regionie. Z czasem zaczęto używać potocznej nazwy Zandka, która jest bliższa współczesnym mieszkańcom. W końcu XIX wieku zrealizowano pierwsze inwestycje, w tym budynek straży pożarnej oraz szkołę, chociaż ten pierwszy nie znajduje się już w obrębie dzielnicy.

Jak to często bywa w miastach przemysłowych, rozwój przemysłu w Zabrzu, w tym powstanie Huty Donnersmarcka, przyniósł ze sobą wzrost zapotrzebowania na mieszkań dla robotników. W latach 1903–1922 wzniesiono osiedle na terenie Zandki w stylu „miasta ogrodu”, przeznaczone dla pracowników hut. Kompleks, oprócz mieszkań, oferował również bibliotekę, która obecnie jest siedzibą Filharmonii Zabrzańskiej, kasyno (teraz Teatr Nowy w Zabrzu), szkołę gospodarstwa domowego, basen kryty oraz salę gimnastyczną. Zadbano także o zieleń, zakładając Park Hutniczy, który stanowił pierwszy park w Zabrzu.

W latach 1926–1927 zamieniono budynek gospody na świątynię, a w 1927 roku dokonano budowy nowatorskiego stalowego domu, który miał być przykładem nowoczesnej architektury tamtych czasów.

Druga wojna światowa przyniosła ze sobą zniszczenia – wiele budynków w Zandce zostało uszkodzonych podczas bombardowań, a w 1945 roku kościół został podpalony przez żołnierzy Armii Czerwonej. Lata 60. XX wieku to czas budowy nowego kościoła pod wezwaniem Ducha Świętego oraz rozwój zabudowy mieszkalnej w południowo-wschodniej części osiedla.

Po zakończeniu transformacji ustrojowej oraz zamknięciu Huty Zabrze, wiele mieszkań w Zandce straciło na wartości. Osiedle zaczęło ulegać degradacji i stało się postrzegane jako mniej atrakcyjne miejsce do życia, mimo że oryginalny układ przestrzenny się zachował.

Warto zaznaczyć, że historyczny zespół zabudowy osiedla Zandka został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego 2 sierpnia 2012 roku. Dzielnica Zandka, która kiedyś została wydzielona z obszaru Centrum Północ, została oficjalnie ustanowiona 17 września 2012 roku. Na tamten moment liczyła niemal 2,5 tys. mieszkańców, z których 12% stanowiły osoby bezrobotne.

Architektura

W Zandce można znaleźć wiele interesujących elementów architektonicznych, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Wśród obiektów historycznych wyróżniają się:

• zabudowania gazowni, których najstarsze budynki pochodzą z lat 70. XIX wieku,
• zabytkowy cmentarz żydowski, założony w 1817 roku, przy czym najstarsze nagrobki datowane są na 1873 rok,
• cmentarz ewangelicki, który szczyci się jednym z najstarszych nagrobków, powstałym w 1889 roku,
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Brzechwy z 1901 roku,
• dawne przedszkole, znajdujące się przy ul. Pawła Stalmacha/Cmentarna, które obecnie jest siedzibą Straży Miejskiej, a zostało wybudowane w 1912 roku,
• zabytkowy zespół zabudowy mieszkaniowej przy ul. Pawła Stalmacha (z 1912 roku), Krakusa (z lat 1909–1916), Antoniego Lazara oraz ks. Antoniego Tomeczka,
• stalowy dom z 1927 roku, który zlokalizowany jest przy ul. Cmentarnej.

Warto również wspomnieć o innych obiektach, które zasługują na uwagę:

• kościół pw. Ducha Świętego, budowany w latach 2011–2016,
• boisko piłkarskie klubu KS Stal.

---

Oceń: Zandka

---