Jerzy Gorzelik

---

Życiorys i działalność naukowa

Wykształcenie

Jerzy Gorzelik, wybitny historyk sztuki, rozpoczął swoją edukację w I Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika w Katowicach. W 1995 roku z sukcesem ukończył kierunek historia sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie, 23 czerwca 1999, uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w dziedzinie nauk o sztuce na Wydziale Nauk Historycznych i PedagogicznychUniwersytetu Wrocławskiego. Jego praca doktorska, której tytuł to *Etapy przemian sztuki barokowej w opactwie cysterskim w Rudach Wielkich koło Raciborza*, była pod kierunkiem prof. dr hab. Ewy Chojeckiej.

W 1995 roku rozpoczął pracę naukową na Wydziale Nauk SpołecznychUniwersytetu Śląskiego, początkowo jako asystent, a od 1999 jako adiunkt w Zakładzie Historii Sztuki. Po reorganizacji struktury Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w 2019 roku, kontynuował pracę w Instytucie Nauk o Sztuce na Wydziale Humanistycznym, najpierw pełniąc funkcję adiunkta, a od 2021 roku jako profesor uczelni. Ponadto, Jerzy Gorzelik jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Nauk o Sztuce UŚ.

W latach 2006–2013 był również adiunktem w Katedrze Ochrony Dóbr Kultury na Wydziale Nauk Społecznych i Technicznych Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen. Jerzego Ziętka w Katowicach, gdzie prowadził zajęcia dla studentów uczących się ochrony dóbr kultury.

W 2014 roku podjął starania o nadanie stopnia doktora habilitowanego na podstawie rozprawy *Rezydencja – klasztor – miasto. Sztuka Górnego Śląska wobec trydenckiej konfesjonalizacji*, jednak Rada Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odmówiła mu tego zaszczytu. W 2021 roku ponownie złożył wniosek o postępowanie habilitacyjne na Uniwersytecie Wrocławskim, co zaowocowało uzyskaniem stopnia doktora habilitowanego 16 listopada 2022 roku na podstawie pracy *Między sensus catholicus a uchrześcijanionym nacjonalizmem. Sztuka Kościoła rzymskokatolickiego na Górnym Śląsku wobec dyskursów narodowych*.

Twórczość naukowa

Jerzy Gorzelik jest cenionym historykiem sztuki, który skupia się na badaniach dotyczących analizy zjawisk artystycznych, uwzględniając kontekst konfesyjny i narodowy, w szczególności w odniesieniu do sztuki Górnego Śląska w okresie od XVI do XX wieku. W swoich pracach porusza kwestie związane z wykorzystaniem medium sztuki oraz dziedzictwa kulturowego w kontekście kształtowania wyobrażonych wspólnot i relacji między sztuką a zbiorową pamięcią. Do chwili obecnej napisał około 100 prac naukowych, koncentrując się głównie na historii sztuki Górnego Śląska i Europy Środkowej. Wśród jego publikacji znajduje się 3 autorskie monografie oraz wiele rozdziałów w monografiach zbiorowych i artykułów publikowanych w czasopismach naukowych.

Gorzelik jest także współautorem monumentalnej monografii *Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku*, wydanej w 2004 i 2009 roku. W 2011 roku dr hab. Barbara Szczypka-Gwiazda oceniła go jako „młodego naukowca o dużym potencjale intelektualnym”.

Monografie autorskie i współautorskie

• Dziedzictwo górnośląskiego baroku. Opactwo cysterskie w Rudach Wielkich 1648–1810, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2005, ss. 215, ISBN 83-7181-373-2,
• Rezydencja – klasztor – miasto. Sztuka Górnego Śląska wobec trydenckiej konfesjonalizacji, Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2014, ss. 375, ISBN 978-83-89856-68-5 (Seria Monograficzna – Muzeum w Gliwicach, nr 20, ISSN 0860-7818),
• Między „sensus catholicus” a „uchrześcijanionym nacjonalizmem”. Sztuka Kościoła rzymskokatolickiego na Górnym Śląsku wobec dyskursów narodowych, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2020, ss. 384, ISBN 978-83-226-3898-9 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 3981, ISSN 0208-6336),
• Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku (współautorki: Ewa Chojecka, Irma Kozina, Barbara Szczypka-Gwiazda), red. nauk. Ewa Chojecka, Katowice: Muzeum Śląskie 2004, ss. 711, ISBN 83-87455-77-6 (wyd. 2 popr., Katowice: Muzeum Śląskie, 2009, ss. 719, ISBN 978-83-60353-73-8),
• Bene ordinata et eleganter picta. Kościół św. Jerzego w Gliwicach-Ostropie (1667–1719–2019). Monografia wydana z okazji 350. rocznicy budowy kościoła oraz 300. rocznicy jego poświęcenia, (współautorzy: Piotr Górecki, Aleksander Konieczny, Michał Marchacz, Anna Szadkowska, Antonina Żaba), red. nauk. Piotr Górecki, Gliwice, Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, 2019, ss. 260, 80 tabl., ISBN 978-83-65860-46-0, ISBN 978-83-7342-691-7.

Rozdziały w monografiach zbiorowych, artykuły i inne (wybrane)

• Franz Anton Sebastini – zbiorowy bohater sztuki górnośląskiej, w: Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku, red.: Andrzej Kozieł, Beata Lejmanns, Wrocław: „Via Nova”, 2002, s. 262–269, ISBN 83-88649-51-5,
• Oberglogau (Głogówek) – eine oberschlesische Residenzstadt im Zeitalter des Barocks, w: Hansestadt – Residenz – Industriestandort. Beiträge der 7. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker in Oldenburg, 27–30. September 2000, Hg. Beate Störtkuhl, München: R. Oldenbourg, 2002, s. 201–212, ISBN 3-486-56686-5 (Schriften des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im Östlichen Europa, Bd. 19),
• Góra Świętej Anny i twórcy sztuki sakralnej w majoracie cerekwicko-żyrowskim, w: Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku, red.: Joanna Lubos-Kozieł, Jerzy Gorzelik, Joanna Filipczyk, Albert Lipnicki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 75–89, ISBN 83-229-2736-3 (Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2846, ISSN 0239-6661, Historia Sztuki, 22, ISSN 0860-4746),
• Historia sztuki Górnego Śląska (współautorki: Ewa Chojecka, Irma Kozina, Barbara Szczypka-Gwiazda), w: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red.: Joachim Bahlcke, Dan Gawrecki, Ryszard Kaczmarek, Gliwice: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 341–372, ISBN 978-83-60353-99-8,
• Obraz i słowo. Wyznaniowy dwugłos w sztuce Górnego Śląska drugiej połowy XVII wieku na przykładzie polichromii w Żernicy i epitafium w Hażlachu, „Szkice Archiwalno-Historyczne”, nr 11, 2014, s. 29–43, ISSN 1508–275X,
• Alegorie Polski w gmachach publicznych i kościołach województwa śląskiego na wybranych przykładach (1922–1939), „Artifex Novus. Pismo Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie”, nr 2, 2018, s. 58–71, ISSN 2544-5014,
• Konsekwencje wojny trzydziestoletniej dla protestanckiego dziedzictwa artystycznego na Górnym Śląsku, w: Dziedzictwo górnośląskiej reformacji. Wpływ protestantyzmu na politykę, społeczeństwo i kulturę w wiekach XVI–XX, red.: Joachim Bahlcke, Wacław Gojniczek, Ryszard Kaczmarek, Katowice: Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, 2018, s. 571–581, ISBN 978-83-64210-64-8,
• One City, Two Narratives: The nationalist discourse in inter‑war Katowice (1922–1939), w: City Narratives. Built-up areas as space subject to political, architectural & artistic intervention, ed. I. Kozina, Vol. I, Katowice: Folia Academiae, Academy of Fine Arts in Katowice, 2019, s. 93–117, ISBN 978-83-65825-29-2,
• Perły katowickiej Temidy. Sąd Rejonowy Katowice-Zachód w Katowicach Pion Cywilny, Sąd Okręgowy w Katowicach Wydział Karny, Sąd Apelacyjny w Katowicach Sąd Rejonowy Katowice-Zachód w Katowicach Pion Karny, Sąd Okręgowy w Katowicach Wydział Cywilny, Katowice: Fundacja Dom Modernisty, 2019, ss. 27, ISBN 978-83-951689-4-9,
• Ideowe uwarunkowania translokacji górnośląskich kościołów drewnianych w Prusach w początkach XX wieku, „Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego”, 1 (55), 2020, s. 49–62, ISSN 1896-4133,
• National, Regional, or Just Catholic? – Dilemmas of Church Art in a German-Polish Borderland. Upper Silesia, 1903–1953, „Arts”, 10: 18, 2021, s. 1–19, ISSN 2076-0752,
• Cultural Nationalisms and Heritage Discourses in a Contested Borderland: The Case of the Upper Silesian Wooden Church, w: Heritage and Environment, ed. Agata Wąsowska-Pawlik, Jacek Purchla, Kraków: International Cultural Centre, 2021, s. 305–322, ISBN 978-83-66419-28-5,
• Wiatr z Północy. Dyskursywne konstruowanie Heimat na przykładzie gmachu dawnej Królewskiej Szkoły Rzemiosł Budowlanych w Katowicach i jego wystroju, „Przegląd Kulturoznawczy”, nr 4 (50), 2021, s. 745–761, ISSN 1895-975X,
• Das katholische Narrativ über die Nation und das nationale Narrativ über die Kirche. Zur Wechselwirkung der symbolischen Universen in Polen nach 1989 (współautorka: Wiktoria Tombarkiewicz), w: Narrative des Wandels. Transformationsprozesse nach 1989 in den mittel- und osteuropäischen Literaturen, Hg.: Renata Dampc-Jarosz, Anna Kałuża, Göttingen: V&R Unipress, 2022, s. 103–132, ISBN 978-3-8471-1517-5 (Transitions: transdisciplinary, transmedial and transnational cultural studies / Transdisziplinäre, transmediale und transnationale Studien zur Kultur, Vol. 1, ISSN 2751-8345).

Działalność popularyzatorska

Jerzy Gorzelik to oddany popularyzator kultury, sztuki i historii regionu Górnego Śląska, którego prace są znane szerokiemu gronu odbiorców. Współpracuje z wieloma instytucjami kulturowymi, w tym z Muzeum Śląskim w Katowicach, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Miejskim w Tychach, Muzeum w Tarnowskich Górach, a także Domem Współpracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach oraz Stiftung Haus Oberschlesien w Ratingen.

W zakresie mediów, to regularny współpracownik takich tytułów jak „Gazeta Wyborcza”, „Dziennik Zachodni” oraz Polskie Radio Katowice i Radio Piekary. Jego artykuły i publikacje można znaleźć w wielu periodykach kulturalnych, które mają na celu popularyzację nauki oraz regionalnej kultury, takich jak „Śląsk”, „Opcje” czy „Fabryka Silesia”. W latach 2007-2011 Gorzelik pełnił funkcję opiekuna naukowego Górnośląskich Dni Dziedzictwa, wydarzenia o dużym znaczeniu lokalnym, które organizowane było przez stowarzyszenie Młodzież Górnośląska jako część Europejskich Dni Dziedzictwa.

Jego zaangażowanie w regionalne wydarzenia kulturalne jest nie do przecenienia. Uczestniczy w takich imprezach jak Święto Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii oraz Europejskie Dni Dziedzictwa, gdzie wygłasza wykłady oraz oprowadza zainteresowanych po zabytkach, dzieląc się swoją wiedzą i pasją do lokalnej kultury i historii.

Działalność regionalna i polityczna

Jerzy Gorzelik, w trakcie swojej edukacji w liceum, aktywnie uczestniczył w Młodzieżowym Ruchu Oporu Solidarności Walczącej. Jego działalność została dostrzegł przez Kornela Morawieckiego, co podkreśla jego niesłabnące zaangażowanie. W 1994 roku przywrócił do życia Śląski Związek Akademicki, organizację zrzeszającą studentów pochodzących z regionu Śląska. W 1996 roku krótko był członkiem Ligi Republikańskiej, z której odszedł w następstwie jej połączenia z Akcją Wyborczą Solidarność.

W latach 1997–2004 pełnił rolę przewodniczącego Związku Ludności Narodowości Śląskiej (ZLNŚ), którego rejestracja nie została jednak finalizowana, a sprawa trafiła ostatecznie do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Po odmowie zarejestrowania ZLNŚ w 2001 roku, Gorzelik w sposób jednoznaczny zadeklarował swoje stanowisko: „Jestem Ślązakiem, nie Polakiem. Moja ojczyzna to Górny Śląsk. Nic Polsce nie przyrzekałem, więc jej nie zdradziłem. Państwo, zwane Rzecząpospolitą Polską, którego jestem obywatelem, odmówiło mi i moim kolegom prawa do samookreślenia. I dlatego nie czuję się zobowiązany do lojalności wobec tego państwa”. Jego działalność koncentrowała się na propagowaniu uznania narodowości śląskiej oraz języka śląskiego, szczególnie w kontekście spisów powszechnych w 2002 oraz 2011 roku.

W Ruchu Autonomii Śląska

Gorzelik szczególnie intensywnie angażował się w działalność Ruchu Autonomii Śląska (RAŚ) od lat 90., który dążył do przywrócenia autonomii dla województwa śląskiego w odniesieniu do jego historycznego stanu z lat 1922–1939. W ramach Ruchu pełnił najpierw rolę rzecznika prasowego oraz kierował katowickim kołem organizacji. W 2003 roku został Przewodniczącym RAŚ. W czasie jego kadencji organizacja zrezygnowała z radykalnych postulatów, skupiając się na upowszechnianiu kultury śląskiej oraz wzmacnianiu lokalnej tożsamości. Gorzelik podkreślał, że w 2010 roku „Ruch Autonomii Śląska może uchodzić za wzór legalizmu” oraz zapewniał, że „autonomia regionalna, czyli tak daleko idąca samorządność, nie stoi w sprzeczności z zasadą unitarności państwa”.

W Sejmiku i Zarządzie Województwa Śląskiego

W przededniu wyborów do Sejmiku Województwa Śląskiego w 2006 roku, pod jego przewodnictwem RAŚ zintegrował listy wyborcze z Platformą Obywatelską oraz PSL, jednak nie udało im się osiągnąć pięcioprocentowego progu wyborczego. W 2010 roku RAŚ wystawił swoją listę, uzyskując 8,49% głosów w województwie. Gorzelik startując z drugiego okręgu zdobył 14.345 głosów, co pozwoliło mu na uzyskanie jednego z trzech mandatów dla przedstawicieli jego organizacji. 10 grudnia 2010 roku radni Sejmiku powołali go na Członka Zarządu Województwa Śląskiego IV kadencji, która była kierowana przez Adama Matusiewicza. Utrzymał to stanowisko w nowym Zarządzie IV kadencji z Mirosławem Sekułą na czele, aż do rezygnacji 20 maja 2013 roku. W wyborach w 2014 roku ponownie uzyskał mandat w Sejmiku.

W 2017 roku, wraz z innymi aktywistami RAŚ, odegrał kluczową rolę w powołaniu Śląskiej Partii Regionalnej, która została zarejestrowana w 2018 roku. W wyborach w 2018 roku starał się o reelekcję do Sejmiku, jednak ugrupowanie nie zdobyło mandatów. W 2022 roku zrezygnował z przynależności do tego ugrupowania.

W innych gremiach

Jerzy Gorzelik był również członkiem Rady Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, a także Rady Programowej Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach. Jego działalność w tych instytucjach potwierdza jego zaangażowanie w promocję kultury i dziedzictwa regionu.

Uhonorowania

Na początku tzw. „(górno)śląskiej wiosny”, w 2009 roku Jerzy Gorzelik został uhonorowany tytułem Ślązaka Dwudziestolecia w plebiscycie „Dziennika Zachodniego”. W tym prestiżowym głosowaniu zajął pierwsze miejsce, wyprzedzając tak znane osobistości jak Barbara Blida, Jerzy Buzek oraz Zbigniew Religa.

Życie prywatne

Rodzina Jerzego Gorzelika ma fascynującą historię, która łączy się z głębokimi korzeniami śląskimi. Jego ojciec, Andrzej Gorzelik, posiadał silne śląskie tradycje: jeden z dziadków był powstańcem śląskim, natomiast drugi pełnił funkcję komisarza plebiscytowego. Obaj dziadkowie w czasie plebiscytu opowiadali się za przyłączeniem tych ziem do Polski, w przeciwieństwie do braci komisarza, którzy opowiedzieli się po stronie niemieckiej.

Dziadek Jerzego ze strony ojca, był oficerem Wojska Polskiego, który trafił do niewoli niemieckiej, stał się później członkiem Związku Walki Zbrojnej. Doświadczył on trudnych przeżyć jako więzień Auschwitz i Dachau, a po zakończeniu II wojny światowej został skazany na dwa lata w zakładzie karnym za szkalowanie władz PRL.

Z kolei dziadek od strony matki, Zdzisław Hierowski, przybył z Przemyśla i był uznawanym pisarzem, krytykiem literackim oraz polonizatorem, który aktywnie sprzeciwiał się autonomistom w okresie międzywojennym.

Jerzy Gorzelik od lat współdzieli życie z Wiktorią Tombarkiewicz-Gorzelik, z którą wychowuje trzy córki. Ich rodzina ma swoje korzenie w Katowicach. W wolnym czasie Gorzelik pasjonuje się historią Górnego Śląska, turystyką górską oraz kajakową, a także piłką nożną.

---

Oceń: Jerzy Gorzelik

---