Zabudowa mieszkaniowa Placu Słowiańskiego w Zabrzu

---

Historia

„Zabudowa wielorodzinna znajdująca się przy Placu Słowiańskim w Zabrzu została zrealizowana w latach 1927–1928 jako część koncepcji tzw. „miasta północnego”, zainicjowanej w ramach szerszej strategii rozwoju urbanistycznego. Osiedle zlokalizowane jest w obrębie skrzyżowania ulic takich jak: Kronprinzenstraße (dziś ul. Wolności), Michaelstraße (obecnie ul. Marszałka J. Piłsudskiego), Friedenstraße (ul. Pokoju) oraz Jeenelstraße (ul. S. Wyspiańskiego), położone na zachodnich terenach miasta.

Inspiracją dla realizacji tego projektu były niektóre z koncepcji rewitalizacji Placu Wolności, które opracowali architekci Moritz Wolf i Albert Krawietz. Zlecenie dotyczące prac budowlanych przekazano zabrzańskiemu oddziałowi Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego z siedzibą w Opolu (niem. Oppeln).

Pierwotna nazwa Placu Słowiańskiego to Michaeltorplatz, co tłumaczy się jako „plac Bramy Michała”, w nawiązaniu do ulicy Michaelstraße, przy której usytuowano osiedle. Dnia 20 sierpnia 1933 roku, albo już w marcu tego roku, miała miejsce inauguracja pomnika Horsta Wessela, niemieckiego nazisty, który przyjął formę głazu narzutowego z brązową tablicą przedstawiającą jego wizerunek, zaprojektowaną przez rzeźbiarza Siegmunda Mayera. Sam plac został przemianowany na Horst-Wessel-Platz w marcu 1939 roku, a ulica Michaelstraße zyskała nazwę Horst-Wessel-Straße. Obecną nazwę, Plac Słowiański, ustanowiono w 1945 roku.

W lipcu 1939 roku uchwalono projekt budowy dwóch bliźniaczych budynków na ulicy Jeenelstraße 7 i 9, których budowa zakończyła się w 1941 roku. W latach 1974–1976 do kompleksu dobudowano nowy budynek przy ul. Wyspiańskiego 10, który, choć nie charakteryzuje się walorami historycznymi, harmonijnie wkomponowuje się w architekturę pozostałych obiektów. Zainicjowanie tej inwestycji zlecone zostało przez Zabrzańską Spółdzielnię Mieszkaniową, a samą realizację powierzono Zabrzańskiej Fabryce Maszyn Górniczych.

W 2000 roku dokonano częściowej rozbiórki oraz przebudowy budynku usytuowanego przy Placu Słowiańskim 1, co doprowadziło do przesunięcia klatki schodowej na skraj lewy budynku, w przeciwieństwie do pierwotnego układu. Dodatkowo, usunięto okna z lokali od strony Michaelstraße.

W roku 2020 zespół budowlany osiedla mieszkaniowego, znajdujący się przy ul. Wolności 149, Placu Słowiańskim 1, 2, 3, 4, 5 oraz ul. Stanisława Wyspiańskiego 1–9, zarejestrowany został jako zabytek w rejestrze zabytków nieruchomych w województwie śląskim, obejmując działki ewidencyjne o numerach: 1923/28, 1922/28, 831/28, 1814/28, 1726/28, 1815/28, 2678/28, 1702/28, 1700/28, 835/28, 834/28, 2254/17, 2252/28, 2251/28, 1704/28, gm. M. Zabrze.

Architektura

Osiedle mieszkalne, zlokalizowane nieopodal dawnego Michaeltorplatz, prezentuje niezwykle unikalny, nieregularny kształt. Składa się z czterech segmentowanych skrzydeł: wschodniego, znajdującego się przy pl. Słowiańskim 1, 2, 3 oraz 4, i północnego, ulokowanego przy pl. Słowiańskim 5 oraz ul. Wolności 149. Te elementy tworzą dwie główne pierzeje, biegnące wzdłuż prostokątnego placu, którego narożnik południowo-zachodni jest ścięty. Dodatkowo, do całości należą dwa skrzydła usytuowane w kierunku południowo-zachodnim, występujące przy ul. Wyspiańskiego (numery 1, 3, 5, 7 oraz 9 i 2, 4, 6, 8).

Centralnie położona przewiązka łączy te budynki, a intuicyjnie zaprojektowana, żelbetowa brama sprawia, że ul. Wyspiańskiego przechodzi pod nią, wzbogacając architektoniczny krajobraz. Funkcjonalność budynków sprowadza się głównie do mieszkań, natomiast w przyziemiu segmentu przy ul. Wolności 149 znajdują się także lokalne usługi.

Kompleks budynków charakteryzuje się murowaną konstrukcją, wzniesioną z cegły. Część z nich ozdobiona jest oryginalną okładziną z cegły klinkierowej (m.in. budynki przy pl. Słowiańskim 1, 2, 3, 4, 5, a także te przy ul. Wolności 149 oraz ul. Wyspiańskiego 1 i 2), podczas gdy inne segmenty zostały wtórnie otynkowane oraz posiadają niskie ceglaste cokoły (budynki przy ul. Wyspiańskiego 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 9). Wszystkie segmenty, naświetlone przez naturalne światło, mają rzuty prostokątne, trójkondygnacyjne, są podpiwniczone, a ich wykończenie obejmuje poddasza kryte dwuspadowymi dachami o subtelnym kącie nachylenia, co stwarza złudzenie dachu płaskiego.

Jeżeli chodzi o elewacje frontowe, to w zdecydowanej większości są siedmioosiowe. Wyjątkiem jest segment przy ul. Wolności 149, którego elewacja liczy pięć osi, a także budynki przy ul. Wyspiańskiego 7 i 9, które mają odpowiednio pięć i trzy osie. Ostatecznie, do przewiązki stosuje się cztery osie od strony pl. Słowiańskiego oraz osiem osi z widokiem na ul. Wyspiańskiego. Tylnie elewacje w większości mają sześć osi, a po lewej i prawej stronie występują balkony, z których znaczna część została wtórnie zabudowana.

Wszystkie otwory okienne oraz drzwiowe mają proste obramowania wykonane z tynku, które razem z ceglanymi cokołami stanowią jedyne dekoracyjne elementy fasad. Okna mają różne formy; wszystkie są prostokątne i występują w różnych konfiguracjach: podłużne (jednodzielne oraz dwunastopoziomowe) w klatkach schodowych, poziome (trójdzielne oraz jednopoziomowe), pionowe (dwudzielne oraz jednopoziomowe), a także niewielkie jednopodziałowe prostokątne okienka zlokalizowane w poddaszach i piwnicach.

W raporcie z 2020 roku, stan zachowania całego obiektu został oceniony jako dobry. Budynki zachowały swój pierwotny wygląd, chociaż oryginalna stolarka drzwiowa i okienna przetrwała jedynie częściowo. Wnętrza przeszły pewne modernizacje, jednak charakterystyczny układ urbanistyczny nadal pozostaje widoczny i niezmiennie zachwyca.

---

Oceń: Zabudowa mieszkaniowa Placu Słowiańskiego w Zabrzu

---